प्रवीण बागड़े(नागपूर)मो:-९९२३६२०९१९
भारतात मोठ्या प्रमाणावर हा दिवस प्रेमीयुगलांकडून साजरा केला जातो. तथापि, ‘व्हॅलेन्टाईन्स डे हा आपल्या संस्कृती विरुद्ध आहे’ असे म्हणून भारतातील बजरंग दल व इतर कट्टरतावादी हिंदू धार्मिक संघटना याला विरोध करतात, असे असतानाही ‘व्हॅलेंटाईन डे’ भारतामध्ये जास्त प्रमाणात लोकप्रिय होत आहे. दरवर्षी ‘व्हॅलेन्टाईन्स डे’ हा प्रेम दिवस म्हणून १४ फेब्रुवारी रोजी जगभर साजरा केला जातो. हा एकप्रकारे प्रेमीयुगुलांसाठी प्रेमाचा आणि रोमांसचा अनोखा उत्सवच आहे. हा एक ख्रिश्चन सण सुद्धा आहे तसेच या दिवशी लोक त्यांच्या प्रियकर-प्रेयसी, जोडीदार किंवा आपल्या आवडत्या व्यक्तीला शुभेच्छा संदेश, फुले, सुंदर भेटवस्तू किंवा चॉकलेट पाठवून प्रेम व्यक्त करतात. या दिवसाची सुरूवात एका रोमन उत्सवापासून झाली. रोममध्ये उन्हाळ्याच्या दिवसांत ‘लुपरकॅलिया’ नावाचा उत्सव साजरा केला जायचा. या उत्सवात मुले बॉक्समधून मुलींच्या नावे काढत असत. उत्सवा दरम्यान ही जोडपी प्रेयसी-प्रियकर बनून फिरत असत आणि कधी-कधी ते लग्नबंधनात देखील बांधली जात. नंतर तेथील चर्च ख्रिश्चन उत्सव म्हणून आणि संत व्हॅलेंटाईनच्या स्मरणार्थ हा दिवस एखाद्या सणाप्रमाणे साजरा करण्यास सुरूवात केली. यानंतर लोक आपलं प्रेम व्यक्त करण्यासाठी सेंट व्हॅलेंटाईन नावाचा वापर करू लागले.
असं म्हणतात, प्रेम ही एक अशी भावना जी व्यक्त होताच चेहरा खुलतो, बहर येतो. तसं बघितलं तर प्रेमाची भावना व्यक्त करण्यासाठी कुठल्याही ठराविक वेळेची किंवा जागेची गरज नसते. ३६५ दिवस हे प्रेमाचेच असतात पण ‘व्हॅलेंटाइन डे’ की बात ही कुछ और ही है ! प्रेमाच्या या दिवसाने तरुणाईला वेड लावलं, असंही म्हटल्यास वावगं ठरणार नाही. अगदी ठरवून या दिवशी कुणी प्रेमात पडत नाही, मात्र तरीही वर्षभर याची तयारी सुरू असते. सेंट व्हॅलेंटाइनने याला विरोध करून काही सैनिकांचा विवाह लावून दिला. आणखी एक जोड संत व्हॅलेंटाईनने ख्रिश्चन सैनिकांसाठी विवाह केले ज्यांना लग्न करण्यास मनाई होती. केलेडियसला हे समजल्यानंतर त्याने व्हॅलेंटाइनला तुरुंगात डांबलं. तुरुंगात असतानाच व्हॅलेंटाइनचा जीव जेलरच्या मुलीवर आला. प्रेम केल्याची शिक्षा म्हणून १४ फेब्रुवारीला व्हॅलेंटाइनला फाशी देण्यात आली होती. फाशीच्या आदल्या दिवशी व्हॅलेंटाइनने प्रेयसीला स्वाक्षरी केलेले पत्र लिहिले आणि पत्राचा शेवट ‘युअर व्हॅलेंटाइन’ असा केला. तेव्हापासूनच १४ फेब्रुवारीला हा दिवस साजरा केला जातो. व्हॅलेंटाईन डे सेंट व्हॅलेंटाईन नावाच्या ख्रिश्चन हुतात्म्यांच्या नावाने साजरा केला जातो. एका दंतकथेनुसार ख्रिश्चन संत व्हॅलेन्टाईनचा हा बलिदान दिवस आहे. परंतु युरोप मध्ये अजूनही संदिग्धता आहे की, नक्की कोणत्या व्हॅलेन्टाईन नावाच्या व्यक्तिपासून सुरुवात झाली. नंतरच्या काळात जगातील अनेक ठिकाणी प्रणय आणि प्रेमाचा एक महत्त्वपूर्ण सांस्कृतिक, धार्मिक आणि व्यावसायिक उत्सव बनला. सेंट व्हॅलेंटाईन बद्दल एकमत नसले तरी त्याबद्दल अनेक कथा प्रचलित आहेत पण सर्वात लोकप्रिय कथा रोमन किंग क्लॉडियस आणि सेंट व्हॅलेंटाईन यांची आहे. क्लॉडियसने आपल्या सैनिकांना लग्न करण्यास मनाई केली होती, पण सेंट व्हॅलेंटाईनने अनेक सैनिकांना लग्नासाठी तयार केले आणि त्यांचे लग्न लावून दिले. राजाला राग अनावर झाल्याने त्याने १४ फेब्रुवारी २६९ रोजी संत व्हॅलेंटाईनला फाशीवर चढवलं.
पाश्चात्य ख्रिश्चन चर्च हे व्हॅलेन्टाईन डे १४ फेब्रुवारीला साजरा करतात आणि पूर्व सनातनी चर्च 6 जुलै/30 जुलै रोजी साजरा करतात. तिसऱ्या शतकात रोमन साम्राज्यात छळलेल्या ख्रिश्चनांची सेवा केल्याबद्दल रोमच्या सेंट व्हॅलेंटाईनला तुरुंगात टाकल्याच्या वृत्तासह, १४ फेब्रुवारीशी जोडलेल्या विविध व्हॅलेंटाईनशी संबंधित अनेक हौतात्म्य कथा आहेत. सुरुवातीच्या परंपरेनुसार, सेंट व्हॅलेंटाईनने त्याच्या जेलरच्या अंध मुलीला दृष्टी बहाल केली. दंतकथेतील नंतरच्या अनेक जोडांनी ते प्रेमाच्या थीमशी अधिक चांगले जोडले आहे. व्हॅलेंटाईनचा उत्सव पोप गेलेसियस-1 याने इ.स. 496 मध्ये स्थापन केला होता, जो रोमच्या संत व्हॅलेंटाईनच्या सन्मानार्थ १४ फेब्रुवारी रोजी साजरा केला जातो, जो इ.स. २६९ मध्ये त्या तारखेला मरण पावला. हा दिवस १४ व्या आणि १५ व्या शतकात रोमँटिक प्रेमाशी जोडला गेला जेव्हा दरबारी प्रेमाच्या कल्पना फुलल्या, वरवर पाहता वसंत ऋतूच्या सुरुवातीच्या “लव्हबर्ड्स”च्या सहवासामुळे. १८ व्या शतकातील इंग्लंडमध्ये हे अशा प्रसंगात वाढले, ज्यामध्ये जोडप्यांनी फुले सादर करून मिठाईची ऑफर देऊन आणि ग्रीटिंग कार्डे (‘व्हॅलेंटाईन’ म्हणून ओळखले जाते) पाठवून एकमेकांबद्दलचे प्रेम व्यक्त केले. आज वापरल्या जाणाऱ्या व्हॅलेंटाईन डे चिन्हांमध्ये हृदयाच्या आकाराची बाह्यरेखा, कबूतर आणि पंख असलेल्या कामदेवाची आकृती समाविष्ट आहे. १९ व्या शतकापासून हस्तलिखित व्हॅलेंटाईनने मोठ्या प्रमाणावर उत्पादित ग्रीटिंग कार्ड्सला मार्ग दिला आहे. इटलीमध्ये सेंट व्हॅलेंटाईन कीज प्रेमींना ‘एक रोमँटिक प्रतीक आणि देणाऱ्याच्या हृदयाला अनलॉक करण्यासाठी आमंत्रण म्हणून’ तसेच मुलांना अपस्मार (ज्याला सेंट व्हॅलेंटाईन मॅलाडी म्हणतात) पासून दूर ठेवण्यासाठी दिल्या जातात.
व्हॅलेंटाईन डे ची कोणत्याही देशात सार्वजनिक सुट्टी नाही, जरी तो अँग्लिकन कम्युनियन आणि लुथेरन चर्चमध्ये अधिकृत मेजवानीचा दिवस आहे. ईस्टर्न ऑर्थोडॉक्स चर्चचे अनेक भाग ६ जुलै रोजी रोमन प्रेस्बिटर सेंट व्हॅलेंटाईनच्या सन्मानार्थ आणि ३० जुलै रोजी इंटरअम्ना (आधुनिक टर्नी)चे बिशप हायरोमार्टीर व्हॅलेंटाईन यांच्या सन्मानार्थ सेंट व्हॅलेंटाईन डे साजरा करतात. व्हॅलेंटाईन डे प्रथा ग्रीटिंग कार्ड पाठवणे, मिठाई आणि फुले सादर करणे. सुरुवातीच्या आधुनिक इंग्लंडमध्ये विकसित झाले आणि १९ व्या शतकात इंग्रजी भाषिक जगामध्ये पसरले. २० व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि २१ व्या शतकाच्या सुरुवातीच्या काळात, या प्रथा इतर देशांमध्ये पसरल्या, जसे की हॅलोवीन, किंवा ख्रिसमसच्या पैलूंपेक्षा, (जसे की सांताक्लॉज). हा दिवस अनेक पूर्व आशियाई देशांमध्ये साजरा केला जातो ज्यामध्ये सिंगापूर, चिनी आणि दक्षिण कोरियाचे लोक व्हॅलेंटाइनच्या भेटवस्तूंवर सर्वाधिक पैसे खर्च करतात.
आपण हा दिवस होममेड कार्ड, मिठाई, गुलाब, रोमँटिक डेट, मित्रांसमवेत वेळ घालवून साजरा करू शकतो आणि हा दिवस साजरा करण्याचे अजूनही बरेच मार्ग आहेत. आपण रोमँटिक डिनर किंवा लंचसाठी बाहेर जाऊ शकता किंवा कोणत्याही रोमँटिक ठिकाणी वेळ घालवू शकता. या दिवशी आपण आपल्या प्रियजनांना आवडत्या भेटवस्तू किंवा एखादा गोड पदार्थ देऊन नात्यातील स्नेह वाढवू शकता. या दिवशी एखाद्यावरील प्रेम व्यक्त करू शकता. व्हॅलेंटाईन डे मुलगा किंवा मुलगी कोणा एकासाठी नसून हा दिवस दोघांसाठी असतो. हा दिवस दोघेही साजरा करू शकतात. हा आनंदाचा किंवा प्रेमाचा उत्सव केवळ जोडप्यांसाठीच नव्हे तर मनातील प्रेमासाठी साजरा केला जातो आणि आपल्या मनातील ते प्रेम कोणासाठीही असू शकते. त्यामुळे हा दिवस तुम्ही आई-बाबा, भाऊ-बहिण, मित्रमैत्रीण कोणासाठीही साजरा करू शकता. आपल्या मनातील व्हॅलेंटाईन कोणीही असू शकतं. या दिवशी आपण आपल्या प्रियजनांना अनेक प्रकारचे प्रेमळ, रोमॅंटिक, सुंदर संदेश पाठवू शकता. असे संदेश जे प्रेमाची भावना व्यक्त करणारे किंवा या दिवसाचे महत्त्व सांगणारे असतात. सर्वांना व्हॅलेंटाईन डे च्या प्रेमळ शुभेच्छा !
