_भारताच्या विशाल किनारपट्टीचे रक्षण करण्यासाठी विशेष सागरी दलाची गरज सन १९७१च्या भारत-पाक युद्धादरम्यान जाणवली. भारतीय नौदलाला आपल्या संसाधनांचा एक महत्त्वाचा भाग किनारपट्टीवर पाळत ठेवण्यासाठी आणि गस्त घालण्यासाठी वळवावा लागला, ज्यामुळे देशाच्या सागरी हितसंबंधांचे रक्षण करण्याच्या त्याच्या प्राथमिक भूमिकेत अंतर निर्माण झाले होते. ही तफावत ओळखून भारत सरकारने दि.१ फेब्रुवारी १९७७ रोजी भारतीय तटरक्षक दलाची स्थापना करून एक ऐतिहासिक पाऊल उचलले. सागरी सुरक्षा वाढवणे, तस्करी रोखणे आणि सागरी आपत्कालीन परिस्थितीला प्रतिसाद देणे हे प्राथमिक उद्दिष्ट होते. अधिक रोचक व ज्ञानवर्धक माहिती सदर श्री कृष्णकुमार आनंदी-गोविंदा निकोडे गुरुजींच्या संकलित लेखात वाचा… संपादक._
भारतीय तटरक्षक दलाच्या स्थापनेचा सन्मान करण्यासाठी दरवर्षी १ फेब्रुवारी रोजी तो साजरा केला जातो. भारताच्या विशाल सागरी हितांचे रक्षण करण्यासाठी तटरक्षक दलाच्या समर्पित सेवा आणि अमूल्य योगदानाची दखल घेत या दिवसाला खूप महत्त्व आहे. भारतीय तटरक्षक दल, एक निमलष्करी दल, देशाच्या सागरी सीमांचे रक्षण करण्यात, सागरी सुरक्षा सुनिश्चित करण्यात आणि विविध सागरी आव्हानांना प्रतिसाद देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. भारतीय तटरक्षक दल-आईसीजीची स्थापना झाली. भारतीय तटरक्षक दलाची स्थापना ही सागरी सुरक्षा वाढविण्यासाठी आणि भारताच्या विशाल किनारपट्टीचे रक्षण करण्यासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल होते. हा दिवस महत्त्वाचा आहे, कारण तो केवळ एक शक्तिशाली सागरी दलाच्या जन्माचे स्मरण करत नाही तर देशाच्या सागरी हितसंबंधांची सुरक्षा आणि संरक्षण सुनिश्चित करण्यासाठी भारतीय तटरक्षक दलाने केलेल्या अमूल्य योगदानाची ओळख देखील करतो. आपण भारतीय तटरक्षक दलाचा इतिहास, त्याची भूमिका आणि जबाबदाऱ्या, त्यांची उपलब्धी आणि त्यांचे ध्येय पूर्ण करताना येणाऱ्या आव्हानांचा सखोल अभ्यास करू.
भूमिका आणि जबाबदाऱ्या:
सागरी सुरक्षा- भारतीय तटरक्षक दलाला भारताच्या सागरी सीमांची सुरक्षा सुनिश्चित करण्याची जबाबदारी सोपविण्यात आली आहे. यामध्ये विशेषत: संवेदनशील भागात अनधिकृत प्रवेश आणि जहाजांचे निर्गमन रोखण्यासाठी गस्त आणि देखरेख क्रियाकलापांचा समावेश आहे. शोध आणि बचाव- तटरक्षक दलाच्या महत्त्वपूर्ण कार्यांपैकी एक म्हणजे समुद्रात जीव वाचवण्यासाठी शोध आणि बचाव कार्य करणे. ते संकट कॉलला प्रतिसाद देतात, बचाव प्रयत्नांचे समन्वय साधतात आणि संकटात असलेल्या नाविकांची सुरक्षा सुनिश्चित करतात. सागरी कायद्याची अंमलबजावणी- तटरक्षक दल समुद्रात कायद्याची अंमलबजावणी करणारी एजन्सी म्हणून काम करते, सागरी कायदे आणि नियमांची अंमलबजावणी करते. ते सागरी क्षेत्रात कायदा व सुव्यवस्था राखण्यासाठी तस्करी, चाचेगिरी आणि बेकायदेशीर मासेमारी यांसारख्या बेकायदेशीर कृत्यांचा मुकाबला करतात. पर्यावरण संरक्षण- सागरी पर्यावरणाचे संरक्षण हे तटरक्षक दलाच्या जबाबदाऱ्यांचा एक महत्त्वाचा पैलू आहे. ते तेल गळतीला प्रतिसाद देतात, प्रदूषण प्रतिसाद कार्ये चालवतात आणि सागरी परिसंस्थेच्या संरक्षणात योगदान देतात. मानवतावादी सहाय्य- चक्रीवादळ, पूर किंवा त्सुनामी यांसारख्या नैसर्गिक आपत्तींच्या वेळी, कोस्ट गार्ड मानवतावादी मदत प्रदान करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. ते बाधित भागातून लोकांना बाहेर काढतात, मदत पुरवठा करतात आणि आपत्ती व्यवस्थापनाच्या प्रयत्नांना हातभार लावतात.
भारतीय तटरक्षक दिनाचे महत्त्व: भारतीय तटरक्षक दिन हा या सागरी दलात सेवा करणाऱ्या स्त्री-पुरुषांच्या अदम्य भावनेची आणि वचनबद्धतेची कबुली देणारा प्रतिबिंब आणि उत्सवाचा दिवस आहे. देशाच्या सागरी सीमांचे रक्षण करण्यासाठी त्यांचे त्याग, समर्पण आणि अटूट संकल्प ओळखण्याची संधी देते. सागरी सुरक्षेसाठी योगदान
गेल्या काही वर्षांत भारतीय तटरक्षक दलाने या प्रदेशात सागरी सुरक्षा वाढवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. काही महत्त्वपूर्ण योगदानांमध्ये हे समाविष्ट आहे. तस्करी आणि बेकायदेशीर क्रियाकलापांना प्रतिबंध करणे- माल, अंमली पदार्थ आणि शस्त्रास्त्रांची तस्करी यासारख्या बेकायदेशीर क्रियाकलापांना प्रतिबंध करण्यासाठी आईसीजी सागरी सीमांवर सक्रियपणे गस्त घालते आणि देखरेख करते. दहशतवादविरोधी कारवाया- सागरी दहशतवादाच्या वाढत्या धोक्यामुळे, भारतीय तटरक्षक दल समुद्रावरील दहशतवादाच्या कृत्यांचा मुकाबला आणि प्रतिबंध करण्याच्या प्रयत्नांमध्ये आघाडीवर आहे. शोध आणि बचाव कार्ये- सागरी अपघात आणि आपत्तींच्या वेळी आपल्या तत्पर आणि प्रभावी शोध आणि बचाव कार्यांद्वारे असंख्य लोकांचे जीव वाचवण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत आहे. पर्यावरण संरक्षण- सागरी प्रदूषण रोखण्यासाठी आणि नियंत्रित करण्यासाठी सक्रिय उपाययोजना करून सागरी पर्यावरणाच्या संरक्षणात योगदान देते. क्षमता वाढवणे आणि सहयोग- भारतीय तटरक्षक दल आपली क्षमता वाढवण्यासाठी आणि प्रभावी सागरी सुरक्षेसाठी गुप्तचर सामायिक करण्यासाठी राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय अशा इतर सागरी एजन्सीसोबत सहयोग आहे. उपलब्धी आणि उल्लेखनीय ऑपरेशन्स- गेल्या काही वर्षांत भारतीय तटरक्षक दलाने विविध यशस्वी ऑपरेशन्सद्वारे व्यावसायिकता आणि कार्यक्षमतेसाठी नावलौकिक मिळवला आहे. काही उल्लेखनीय कामगिरीमध्ये हे समाविष्ट आहे. ऑपरेशन स्वान-१९८८- भारतीय किनारपट्टीवर प्रतिबंधित वस्तू, विशेषत: सोन्याच्या तस्करीला सामोरे जाण्यासाठी ऑपरेशन स्वान सुरू करण्यात आले. तटरक्षक दलाने अवैध कृत्यांना आळा घालण्यासाठी आपली प्रभावीता दाखवून तस्करीच्या अनेक जहाजांना यशस्वीरित्या रोखले. ऑपरेशन ताशा-१९९९- कारगिल युद्धादरम्यान, तटरक्षक दलाने भारताच्या सागरी सीमा सुरक्षित करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. ऑपरेशन ताशामध्ये पाकिस्तानच्या संभाव्य नौदलाच्या धोक्यांवर लक्ष ठेवण्यासाठी आणि संरक्षण करण्यासाठी तटरक्षक जहाजांच्या तैनातीचा समावेश होता. शोध आणि बचाव कार्ये- तटरक्षक दलाने अनेक शोध आणि बचाव कार्ये राबवून समुद्रात असंख्य जीव वाचवले आहेत. उल्लेखनीय उदाहरणांमध्ये सन २००४च्या हिंदी महासागरातील सुनामीला मिळालेला प्रतिसाद आणि चक्रीवादळात मच्छिमारांची सुटका यांचा समावेश आहे. चाचेगिरी विरोधी ऑपरेशन्स- भारतीय तटरक्षक दलाने एडनच्या आखात आणि अरबी समुद्रात चाचेगिरीचा सामना करण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय प्रयत्नांमध्ये सक्रिय सहभाग घेतला आहे. त्यांच्या उपस्थितीने या चाचेगिरी-प्रवण क्षेत्रांमध्ये शिपिंग लेनच्या सुरक्षिततेसाठी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे.
भारतीय तटरक्षक दलासमोरील आव्हाने: भारतीय तटरक्षक दलाने सागरी सुरक्षेची खात्री करण्यासाठी लक्षणीय प्रगती केली असताना ती विविध आव्हानांना तोंड देत आहे, ज्यासाठी लक्ष आणि धोरणात्मक नियोजन आवश्यक आहे. तांत्रिक सुधारणा- प्रभावी सागरी पाळत ठेवण्यासाठी आणि प्रतिसादासाठी तांत्रिक प्रगतीच्या बरोबरीने राहणे महत्त्वाचे आहे. आईसीजीला आधुनिक उपकरणे आणि तंत्रज्ञानामध्ये सतत गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे.
कार्मिक प्रशिक्षण आणि भरती: अत्यंत सक्षम आणि प्रेरित शक्ती राखण्यासाठी कुशल कर्मचाऱ्यांची भरती आणि प्रशिक्षण आवश्यक आहे. कोस्ट गार्ड कर्मचाऱ्यांचे कौशल्य वाढवण्यासाठी प्रशिक्षण कार्यक्रमांसाठी पुरेशा संसाधनांचे वाटप केले जावे. पायाभूत सुविधांचा विकास- भारतीय तटरक्षक दलाला संपूर्ण किनारपट्टीवर आपली उपस्थिती मजबूत करण्यासाठी नवीन तळांची स्थापना आणि विद्यमान सुविधा अपग्रेड करण्यासह सतत पायाभूत सुविधांच्या विकासाची आवश्यकता आहे. अत्याधुनिक धोके- दहशतवाद आणि संघटित गुन्ह्यांसह सागरी धोक्यांच्या विकसित स्वरूपासाठी तटरक्षक दलाला त्याच्या क्षमतांमध्ये सतत सुधारणा करणे आवश्यक आहे. आधुनिक तंत्रज्ञान आणि प्रशिक्षणामध्ये गुंतवणूक करणे अत्याधुनिक विरोधकांच्या पुढे राहण्यासाठी महत्त्वाचे आहे.
आंतरराष्ट्रीय सहकार्य: आंतरराष्ट्रीय सागरी धोक्यांना संबोधित करण्यासाठी शेजारील देश आणि आंतरराष्ट्रीय सागरी संघटनांशी सहकार्य करणे अत्यावश्यक आहे. सामुहिक सागरी सुरक्षेसाठी राजनैतिक संबंध आणि माहितीची देवाणघेवाण यंत्रणा मजबूत करणे महत्त्वाचे आहे. पर्यावरणीय आव्हाने- पर्यावरण संरक्षणावर अधिकाधिक लक्ष केंद्रित करून भारतीय तटरक्षक दलाला हवामान बदल, सागरी जैवविविधता आणि शाश्वत सागरी पद्धतींशी संबंधित उदयोन्मुख आव्हानांशी जुळवून घेणे आवश्यक आहे.
भारतीय तटरक्षक दिवस सेलीब्रेशन: भारतीय तटरक्षक दिन देशभरात उत्साहात आणि अभिमानाने साजरा केला जातो. या प्रसंगी विविध कार्यक्रम आणि उपक्रम आयोजित केले जातात, यासह- परेड आणि समारंभ- औपचारिक परेड आणि समारंभ कोस्ट गार्ड स्टेशन्स आणि मुख्यालयात सेवा कर्मचाऱ्यांचा सन्मान करण्यासाठी आणि सैन्याच्या क्षमतांचे प्रदर्शन करण्यासाठी आयोजित केले जातात. पुरस्कार समारंभ- तटरक्षक दलाच्या कर्मचाऱ्यांना वर्षभरात त्यांच्या अपवादात्मक सेवेसाठी आणि शौर्यासाठी ओळख आणि पुरस्कार दिले जातात. सार्वजनिक जागरुकता कार्यक्रम- भारतीय तटरक्षक दल सागरी सुरक्षा, समुद्रातील सुरक्षितता आणि देशाच्या हिताचे संरक्षण करण्यासाठी तटरक्षक दलाच्या भूमिकेबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी सार्वजनिक पोहोच उपक्रमांमध्ये गुंतले आहे. प्रात्यक्षिके आणि प्रदर्शने- आईसीजी अनेकदा प्रात्यक्षिके आणि त्यांची उपकरणे आणि क्षमतांचे प्रदर्शन आयोजित करते, ज्यामुळे जनतेला सैन्याची तयारी आणि सज्जता प्रत्यक्षपणे पाहता येते.
भारतीय तटरक्षक दिन हा एक महत्त्वाचा प्रसंग आहे, जो केवळ महत्त्वाच्या सागरी दलाच्या स्थापनेचा उत्सवच साजरा करत नाही तर देशाच्या सागरी सीमांचे रक्षण करणाऱ्या व्यक्तींच्या समर्पणाला आणि शौर्यालाही श्रद्धांजली अर्पण करतो. भारताने सागरी क्षेत्रात आपला प्रभाव कायम ठेवल्याने भारतीय तटरक्षक दलाची भूमिका अधिकाधिक गंभीर होत आहे. सतत आधुनिकीकरण, प्रशिक्षण आणि सहकार्याद्वारे, भारतीय तटरक्षक दल समुद्रात राष्ट्राची सुरक्षा, सुरक्षितता आणि समृद्धी सुनिश्चित करण्याच्या आपल्या वचनबद्धतेमध्ये स्थिर आहे. या दिवशी आपण भारतीय तटरक्षक दलाच्या कर्तृत्वावर चिंतन करूया आणि आपल्या सागरी हितांचे अतूट दृढनिश्चय आणि धैर्याने रक्षण करणाऱ्या शूर पुरुष आणि महिलांबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करूया. आपण इंडियन कोस्टगार्ड डे साजरा करत असताना या निमलष्करी दलात सेवा करणाऱ्या स्त्री-पुरुषांच्या त्याग आणि समर्पणाची कबुली देणे अत्यावश्यक आहे. देशाच्या सागरी सीमांचे रक्षण करण्याची त्यांची वचनबद्धता कौतुकास पात्र आहे. पुढे पाहता, तटरक्षक दलाच्या क्षमतांमध्ये गुंतवणूक करणे सरकारसाठी महत्त्वाचे आहे, हे सुनिश्चित करून की ते आगामी वर्षांत विकसित होत असलेल्या सागरी आव्हानांना तोंड देण्यासाठी सुसज्ज राहतील. भारतीय तटरक्षक दिन दरवर्षी १ फेब्रुवारी रोजी साजरा केला जातो. १९७७ मध्ये या दिवशी भारतीय तटरक्षक दलाच्या स्थापनेचे स्मरण केले जाते. भारताच्या सागरी हितसंबंधांची सुरक्षा आणि संरक्षण सुनिश्चित करण्यासाठी आणि सागरी कायद्याची अंमलबजावणी करण्यासाठी भारतीय तटरक्षक दलाची स्थापना करण्यात आली.
भारतीय तटरक्षक दलाची स्थापना अधिकृतपणे दि.१ फेब्रुवारी १९७७ रोजी तटरक्षक कायद्यांतर्गत करण्यात आली. भारतीय तटरक्षक दलाची प्राथमिक भूमिका म्हणजे भारताच्या सागरी हितांचे रक्षण करणे आणि देशाच्या प्रादेशिक सागरी भागात कायद्यांची अंमलबजावणी करणे. यामध्ये शोध आणि बचाव कार्य, पर्यावरण संरक्षण आणि सागरी धोक्यांचा सामना करणे समाविष्ट आहे, हे विशेष!
!! राष्ट्रीय तटरक्षक स्थापना दिनाच्या सर्व भावाबहिणींना हार्दिक हार्दिक शुभेच्छा !!
– संकलन व सुलेखन –
श्री कृष्णकुमार आनंदी-गोविंदा निकोडे गुरूजी.
गडचिरोली, फक्त व्हॉट्सॲप- 9423714883.
